در این مقاله به مدل های مختلف سنتور میپردازیم واینکه برای شروع چه سنتوری مناسب است .

انواع سنتور 

این موضوع بستگی به صدها عامل مختلف دارد. علاقه شما، کاری که قرار است بعد از یادگیری سنتور انجام دهید (هدف) و … .سنتور سُل كوك و لا كوك رايج ترين و پر استفاده ترين سنتور در ايران محسوب مي شود و مدرسين سنتور استفاده از آن را به هنرجويان خود توصيه مي كنند. اما به غير از اين نوع رايج، انواع ديگري از سنتور در ايران ساخته و استفاده مي شوند كه از نظر ابعاد كلاف و تعداد خرك ها و … با نوع رايج متفاوت هستند. از جمله سنتورهاي 10 ، 11 و 12 خرك از اين قبيل هستند. انگيزه براي استفاده از اين نوع سنتورهاي غيرمعمول براساس تجربه شخصي نوازنده مي باشد اما سهولت كار با آنها و امكان اجراي چند دستگاه در يك مرحله كوك سنتور با استفاده از خرك هاي اضافي و جابه جا كردن آنها از جمله انگيزه ها براي اين كار ذكر شده اند. وقتي از سنتور 12 خرك صحبت به ميان مي آيد بدين معني است كه در هر رديف از خرك هاي زرد و سفيد 12 خرك وجود دارد به عبارت ديگر در مجموع 24 خرك وجود دارد.روش كوك كردن اين نوع سنتورها با سنتورهاي 9 خرك كاملا متفاوت است.به طور کلی انواع سنتور عبارتند از

1. سنتور کروماتیک :

این نوع سنتور به منظور استفاده از ارکستر برای اولین بار در سال 1337 به سفارش حسین دهلوی ، توسط هنرمند ساز ساز ابراهیم قنبری مهر در کارگاه ساز سازی هنرهای زیبا  ساخته شد.

سنتور کروماتیک تا حدی صداهای کروماتیک را می تواند تولید کند. این سنتور با اضافه کردن یک ردیف خرک بین خرک های سیم های زرد و سفید تا حدودی اصوات مورد نیاز را تولید می کند تعداد خرک های سفید سنتور کروماتیک 11 و خرک های زرد 12 عدد است و در بین آنها تعداد 4 خرک در نظر گرفته شده بود. تعدا 7 خرک کوچک اضافی نیز به این مجموعه افزوده شد و تعداد خرک های آن به 30 عدد رسید.

در این سنتور خط ملودی به سختی اجرا می شود و همانطور که اشاره شد بیشتر برای ارکستر و همنوازی در گروه های بزرگ به کار می رود. وسعت آن برابر با وسعت سنتور معمولی است در واقع با احتساب اصوات پشت خرک وسعت ساز در واقع چیزی بیشتر از سه اکتاو می باشد. (خرک های بیشتر برای ایجاد نیم پرده و ربع پرده های اضافی دارد). نت نویسی سنتور کروماتیک با کلید سُل است و با تعداد خرک هایی که دارد (30 عدد) برای ایجاد 41 صدا روی صفحه مناسب است

2. سنتور کروماتیک بم (باس) :

این سنتور نیز به پیشنهاد حسین دهلوی و ساخت استاد ابراهیم قنبری در سال 1337 برای نوازندگی در ارکستر صبا و در جهت وسعت بیشتر و توسعه بخشیدن به فواصل این ساز ساخته شد. این سنتور اصواتی را با فاصله ی یک پنجم پایین تر (بم تر) از سنتور کروماتیک را تولید می کند. وسعت صدای این ساز مجموعا به 4.5 اکتاو می رسد. سنتور بم کروماتیک با ساختار سنتور کروماتیک یک چهارم درست (شامل 8 صدا) از ضلع بزرگتر خرک هایی اضافه دارد و این صداها با کلید فا خط چهارم نت نویسی می شوند. این سنتور در مجموع 35 خرک برای ایجاد 35 صدا روی صفحه دارد و در قسمت صداهای بالا خرک های کمتری دارد.

3. سنتور لاکوک :

دارای دو ردیف 9 تایی خرک در دو طرف صفحه است که نت «دو» در آن همصدا با «ر» دیاپازون می باشد. این سنتور در اندازه ی کوچکتر ساخته می شود و از سازهای انتقالی است بدین معنی که باید برای آن یک پرده پایین تر نت نویسی کرد و برای اجرا در گروه نوازی ها مناسب است.همانطور که پیش تر در معرفی سنتور گفتیم طول کلاف سنتور سل کوک بطور تقریبی حدود 90 سانتی متر می باشد و این سنتور دارای دو ردیف 9 تایی خرک می باشد که خرک سوم آن نت سل است که می توان بر مبنای نت لا 440 هرتز کوک کرد. سنتور لاکوک دارای طول کلاف تقریبی 83 سانتی متر می باشد و خرک سوم آن صدای نت لا را می دهد (برای این خرک روی کاغذ نت، سل می نویسند) که برابر با خرک چهارم سنتور سل کوک می باشد پس همانطور که در مطالب قبلی نیز اشاره شد این نوع سنتور یک ساز انتقالی می باشد برای مثال چنانچه بخواهیم شور لا صدا دهد باید روی کاغذ نت شور سل رو بنویسیم . درصورتیکه در سنتور سل کوک دقیقا شور لا در کاغذ نت با کوک شور لا در سنتور برابر است

4. سنتور سل کوک:

سنتور سل کوک رایج ترین نوع سنتور است. دلیل نامگذاری این نوع سنتور کوک خرک سوم (از پایین) است که روی نت سل کوک می شود و بقیه خرک ها نیز متناسب با این خرک کوک می شوند. ابعاد و ساختمان سنتور سل کوک جوری ساخته شده که مناسب برای این نوع کوک باشد و با توجه به هماهنگی بیشتر این کوک با سازهای دیگر، از این نوع سنتور بیشتر استفاده می شود.

5. سنتور سي كوك:

نوع ديگر سنتور سی كوک نام دارد كه ابعاد آن از سنتور لاكوك نيز كمتر است.

6. سنتور های 10، 11 و 12 خرک:

سنتورهای معمولی در هر ردیف 9 خریک دارند که سیم ها روی آن قرار می گیرند. اما سنتور های دیگری نیز ساخته می شوند که خرک های بیشتری روی آن ها قرار می گیرند تا بتوانند نت های بیشتری را با آن اجرا کرد. اندازه این نوع سنتور ها نیز با توجه به تعداد خرک بزرگ تر می شود. خرک های اضافه را زیر خرک اول نصب می کنند و نت آن یک پرده پایین تر کوک می شود. مثلا یک سنتور 9 خرک که خرک اول آن نت می است، بعد از اضاف کردن خرک به آن، خرک های زیر نت های ر دو سی و … را خواهند داشت.

7. سنتور باس:

جعبه ی صوتی آن بزرگتر از سنتور معمولی است و سیم هایی با روکش فلزی در ضخامت های مختلف دارد و از روی هر خرک دو یا سه سیم می گذرد. این سنتور هنوز در مرحله آزمایش و تجزیه تحلیل است و عمومیت پیدا نکرده است و صدا دهی آن یک اکتاو بم تر از سنتور معمولی می باشد

معیار های ارزیابی سنتور 

1.جنس صدا: بم کریستالی، زنگ دار، پر حجم، صدای بسته و کم حجم، تقه دار بودن ساز، میزان یکدستی صدای ساز

2.جنس چوب: چوب تیره یا روشن، راه راست بودن چوب یا فردار بودن، کهنه یا تازه بودن چوب، سبک و پوک یا سنگین بودن چوب

3.کیفیت پرداخت: کیفیت پرداخت ساز، کیفیت رنگ کاری ساز، کیفیت خرک ها، کیفیت سیم، گوشی و ساچمه و سیم گیر، فاکتورهای اضافه مثل معرق یا خاتم یا 

برای خرید یه سنتور خوب به چه نکاتی باید توجه کنیم؟

1. کیفیت:

ساختمان و صنعت ساز: به اعتقاد اکثر اساتید سنتورسازی، سازهای با چوب گردوی تیره و راه راست و یا فردار دارای کیفیت صوتی بهتری هستند. البته نکته دیگر عمر یا مدت زمان خشک شدن چوب است که این فاکتور در تشخیص بسیار سخت است و باید به اطلاعات سازنده اعتماد کرد. هر چه عمر خشک شدن چوب بالاتر باشد این چوب از کیفیت بهتری برخوردار است. البته به اعتقاد ما سنتور مجموعه ای از چند فاکتور است و ممکن است یک ساز با چوب روشن دارای خروجی صدای با کیفیت باشد، اما به صورت آماری چوب تیره و راه راست و فردار معمولا خروجی بهتری دارد. نکته بعدی کیفیت ساخت ساز است. یعنی زیبایی ظاهر ساز که شامل پرداخت چوب (یعنی باقی نماندن اثر داغی اره یا امثال این ها روی چوب) می باشد و البته کیفیت رنگرزی نیز مهم است که ساز با شاپان یا سیلر یا لاک رنگ شده باشد که به تجربه، سازی که با لاک رنگ شده باشد کیفیت بهتری خواهد داشت زیرا سیلر به دلیل خاصیت پوشانندگی منافذ چوب را می پوشاند که این خود باعث کاهش کیفیت صدا می شود.

نکته ای که باید در خرید سنتور توجه داشت این است که ممکن است یک ساز با چوب روشن اما رنگ تیره باشد (توسط شیلان تیره شده باشد) که باید توجه داشت که به جای چوب تیره به شما فروخته نشود.

نکته بعدی کوک ساز است. حتما سازی بخرید که چندین بار کوک شده باشد و از کسی که توان و تخصص کوک کردن را داشته باشد بخواهید چند سیم را به صورت امتحانی دوباره کوک کند تا از کیفیت نگهداری کوک سایت مطمئن شوید. نکته دیگر اینکه هیچ گاه برروی یک سنتور حرفه­ای صنایعی چون خاتم، معرق یا منبت روی صفحه ساز نمی­بینید زیرا اینها باعث تضعیف صدا می­شوند (به علت عدم یکدستی صفحه).

2. صدا:

اگر یک متخصص بگوید صدای سازی یکدست است، این یک خبر خوب است. زیرا برای یکدست بودن صدا باید زحمت زیادی کشیده شود. یک نوازنده حرفه ­ای علاقه­ای به شنیدن تقه یا صداهایی مثل آن زیر مضرابش ندارد. زیرا این بدین معنی است که ضخامت صفحه و جنس آن و محل پل گذاری با هم تناسب ندارند و این یک ایراد مهم برای یک نوازنده حرفه­ ای است. حجم صدای ساز بستگی به سلیقه شما دارد اما ما پیشنهاد می­کنیم سازهای پرحجم را انتخاب نکنید (مخصوصا در سازهای ارزان). زیرا این حجم زیاد با کاهش ضخامت و کاهش تعداد پل و استفاده از چوب روشن قابل دستیابی است که خود این موارد برای اینکه یک سنتور، ضعیف محسوب شود کافیست. انتخاب صدا یک تخصص است که با تجربه به دست می­آید و باید به متخصصان این امر اعتماد کرد. معمولا از صداهای خوب با عناوینی همچون صدای زنگدار، کریستالی، بدون تقه و یا صدای پخته در میان نوازندگان یاد می­شود.

2. قیمت:

توصیه اکید می­شود که قیمت فاکتور دوم انتخاب باشد، زیرا شما می­خواهید برای روح و احساس خود پول خرج کنید پس اطلاعات خود را زیاد کنید تا کمتر هزینه کنید. اما اگر سعی کنید تا فقط یک ساز ارزان خرید کنید، ممکن است با چند مشکل اساسی مواجه شوید:

ممکن است در خرید سنتور به اسم چوب گردو، چوبهای بسیار ارزانتر به شما تحمیل شود که کیفیتی ضعیف دارند. در این صورت بعد از مدت کوتاهی قوس های عجیبی پیدا می­کند و قابلیتهای خود را از دست می­دهد.

ممکن است سازی به شما فروخته شود که اصلا کوک نگه نمی­دارد که این هم برای شما معضلی جدی خواهد بود.

به چند نکته هنگام خرید حتما توجه کنید!!!

اگر مبتدی هستید و قصد خرید از فروشگاه را دارید حتما برای خرید سنتور به همراه شخصی که در این زمینه تخصص دارد، و شما به وی اعتماد دارید بروید. (البته خودتان هم به نکات ذکر شده توجه داشته باشید.)

در صورت خرید سنتور از فروشگاه، حتما خود را مستقل معرفی کنید. تجربیات ما نشان می­دهد اگر شما خود را کسی معرفی کنید که از سوی استادی معرفی شده است، مجبور به پرداخت قیمت بیشتری برای خرید ساز نسبت به زمانی که به عنوان فردی مستقل خود را معرفی می­کنید، خواهید شد.

اگر قرار است استاد برایتان ساز تهیه کنید از تخصص و صداقت آن اطمینان حاصل کنید.

در هنگام خرید، حتما حتما و حتما، اطلاعات خود را کامل کنید و با آگاهی اقدام به خرید نمایید. زیرا داشتن آگاهی هر چه بیشتر باعث تحمیل هزینه کمتر و دستیابی به نتیجه مطلوبتر خواهد شد

سنتور کودک

 بعضی از سازها مشخصاً برای رده سنی کودکان و برای ایجاد انگیزش در کودک نسبت به آن ساز طراحی و ساخته می شوند. معمولاً سازهای ویژه کودکان، در ابعاد کوچک تری نسبت به ساز واقعی ساخته می شوند تا مناسب استفاده توسط سنین پایین باشند. در این بین سنتور نیز از جمله سازهای ایرانی است که مدل های ویژه کودک آن توسط برخی سازندگان ساخته می شود. سنتور کودک ماهان تیپ ۳ سازی در ابعاد سنتورهای سوپرانو (زیرخوان) است که برای سنین ۶ تا ۷ سال در نظر گرفته شده است. با توجه به ابعاد کوچک تر این سنتور، و از آنجایی که فضای کمتری بر روی دو سمت کلاف آن وجود دارد، تعداد سیم های ساز از تعداد معمول سیم های سنتور کمتر است و از روی هر خرک، تنها دو سیم می گذرد. برای آنکه این ساز بعنوان یک ساز آموزشی و اولیه با قیمت مناسب تری ارائه شود، در ساخت آن از مصالح معمولی تری استفاده شده است. صفحه و کفه این سنتور از جنس تخته سه لا هستند و برای کلاف، شیطانک و خرک ها از چوب گردو استفاده شده است. هم چنین صفحه و کفه به رنگ قرمز رنگرزی شده اند تا این ساز کودک، ظاهری خاص پیدا کند.

اگر نشانه هایی از علاقه مندی کودک شما به ساز سنتور مشاهده می شود، اما فکر می کنید که شاید تهیه یک ساز واقعی برای او کمی زود و عجولانه باشد، می توانید با تهیه سنتور کودک ، تجربه ابتدایی نوازندگی با این ساز اصیل ایرانی را در اختیار او قرار دهید و از سطح علاقه مندی او به این ساز اطمینان پیدا کنید تا در صورت لزوم، در سالهای بعد، سازی مناسب سن و مقطع یادگیری او برایش تهیه کنید